آزادی بنی اسرائیل (قرآن)خداوند در قرآن به تلاش‌های حضرت موسی علیه السلام را برای رهایی و آزادی بنی اسرائیل اشاره می‌کند. ۱ - درخواست موسیموسی علیه السلام، خواهان آزادی بنی اسرائیل از فرعون گشت. وقال موسی یـفرعون... • ... فارسل معی بنی اسرءیل. و موسی گفت: «ای فرعون! من فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیانم. • سزاوار است که بر خدا جز حق نگویم. من دلیل روشنی از پروردگارتان برای شما آورده‌ام پس بنی اسرائیل را با من بفرست! » درخواست آزادی بنی اسرائیل از سوی موسی علیه‌السّلام نشات گرفته از رسالت آن حضرت بود. وقال موسی یـفرعون انی رسول من رب العــلمین• ... فارسل معی بنی اسرءیل. و موسی گفت: «ای فرعون! من فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیانم. • سزاوار است که بر خدا جز حق نگویم. من دلیل روشنی از پروردگارتان برای شما آورده‌ام پس بنی اسرائیل را با من بفرست! » و این نخستین برخورد موسی با فرعون و چهره‌ای از درگیری"حق" و"باطل" است، و جالب اینکه گویا فرعون، اولین بار بود که با خطاب‌ای فرعون! روبرو می‌شد خطابی که در عین رعایت ادب از هر گونه تملق و چاپلوسی و اظهار عبودیت تهی بود، چه اینکه دیگران معمولا او را به عنوان سرورا! مالکا! پروردگار! و امثال آن خطاب می‌کردند. و این تعبیر موسی برای فرعون به منزله زنگ خطری محسوب می‌شد! به علاوه این جمله که موسی می‌گوید: " من فرستاده پروردگار جهانیان هستم"، در حقیقت یک نوع اعلان جنگ به تمام تشکیلات فرعون است، زیرا این تعبیر اثبات می‌کند، که فرعون و مدعیان دیگری همانند او همه دروغ می‌گویند، و تنها پروردگار جهانیان خدا است. ولقد فتنا قبلهم قوم فرعون وجاءهم رسول کریم• ان ادوا الی عباد الله انی لکم رسول امین. ما پیش از اینها قوم فرعون را آزمودیم و رسول بزرگواری به سراغشان آمد، • (و به آنان گفت: امور) بندگان خدا را به من واگذارید که من فرستاده امینی برای شما هستم! معنای " آمدن رسول" تبلیغ رسالت است، نه اینکه از جایی بیاید. و از جمله پیامهای الهی و رسالت‌های موسی به فرعون و قوم او یکی این بوده که بنی اسرائیل را به دست موسی بسپارند. و از آزار و شکنجه آنان دست بردارند. مراد از کلمه" عباد الله" همان بنی اسرائیل است، و اگر از آنان این طور تعبیر کرده برای این بوده که هم نسبت به آنان اظهار ترحمی کرده باشد، و هم به فرعونیان فهمانده باشد که استکباری که نسبت به بنی اسرائیل می‌کنید، و تعدی و تجاوزی که به حقوق آنان روا می‌دارید خود استکبار بر خدا است، برای اینکه بنی اسرائیل بندگان خدایند. ۲ - ماموریت موسیموسی و هارون علیهما السلام برای رهایی بنی اسرائیل از فرعون ماموریت الهی داشتند. اذهبآ الی فرعون انه طغی• فاتیاه فقولا انا رسولا ربک فارسل معنا بنی اسرءیل ولاتعذبهم.... . بسوی فرعون بروید که طغیان کرده است• به سراغ او بروید و بگویید: «ما فرستادگان پروردگار توایم! بنی اسرائیل را با ما بفرست و آنان را شکنجه و آزار مکن! ما نشانه روشنی از سوی پروردگارت برای تو آورده‌ایم! و درود بر آن کس باد که از هدایت پیروی می‌کند. عامل تمام بدبختیهای این سرزمین پهناور او است، و تا او اصلاح نشود هیچ کاری ساخته نیست، چرا که عامل پیشرفت یا عقب افتادگی، خوشبختی یا بدبختی یک ملت، قبل از هر چیز، رهبران و سردمداران آن ملت است و لذا باید هدف گیری شما قبل از همه به سوی آنها باشد. . . فاذهبا بـایـتنا انا معکم مستمعون• فاتیا فرعون فقولا انا رسول رب العــلمین• ان ارسل معنا بنی اسرءیل. شما هر دو با آيات ما (براى هدايتشان) برويد ما با شما هستيم و (سخنانتان را) مى‌شنويم! •به سراغ فرعون برويد و بگوييد: ما فرستاده پروردگار جهانيان هستيم•بنى اسرائيل را با ما بفرست!» (آنها به سراغ فرعون آمدند) . ۳ - اعتراض به فرعونموسی علیه‌السّلام به فرعون، به دلیل سلب آزادی از بنی اسرائیل اعتراض می‌کند. واذ نادی ربک موسی... • وتلک نعمة تمنها علی ان عبدت بنی اسرءیل. (به خاطر بیاور) هنگامی را که پروردگارت موسی را ندا داد... • آیا این منتی است که تو بر من می‌گذاری که بنی اسرائیل را برده خود ساخته‌ای؟! » سپس" موسی" به پاسخ منتی که فرعون در مورد پرورشش در دوران طفولیت و نوجوانی بر او گذارد پرداخته، و با لحن قاطع و اعتراض آمیزی می‌گوید: " آیا این منتی است که تو بر من می‌گذاری که بنی اسرائیل را بنده و برده خود ساختی"؟! (و تلک نعمة تمنها علی ان عبدت بنی اسرائیل). درست است که دست حوادث مرا در کودکی به کاخ تو کشانید و به ناچار در دامان تو پرورش یافتم و در این امر قدرت نمایی خدا بود، اما ببین عامل این ماجرا چه بود؟ چرا من در خانه پدرم و در آغوش مادرم پرورش نیافتم، چرا؟. آیا جز این بود که تو بنی اسرائیل را به زنجیر اسارت کشیدی، تا آنجا که به خود اجازه دادی نوزادان پسر را به قتل برسانی، و دختران را برای کنیزی و خدمت زنده بگذاری؟. این ظلم بی حساب تو سبب شد که مادرم برای حفظ جان نوزادش مرا در صندوق بگذارد، و به امواج نیل بسپارد، و خواست الهی این بود که آن کشتی کوچک در کنار کاخ تو لنگر بیندازد، آری ظلم بی اندازه تو بود که مرا رهین این منت ساخت، و مرا از خانه پاک پدرم محروم ساخت و در کاخ آلوده تو قرار داد! و با این تفسیر ارتباط این پاسخ موسی با سؤال فرعون کاملا روشن می‌شود. این احتمال نیز در تفسیر آیه وجود دارد که منظور موسی ع این بوده که اگر پرورش من نعمتی از ناحیه تو باشد در برابر آن همه ظلم و ستمی که به بنی اسرائیل کردی، قطره‌ای در برابر دریا است، این چه نعمتی است که تو بیان می‌کنی در حالی که آن همه ظلم و ستم در کنار آنست؟! تفسیر سومی که می‌توان برای پاسخ موسی ع از گفته فرعون بیان کرد این است که: اگر من در کاخ تو پرورش یافتم و از نعمتهای رنگارنگ برخوردار شدم فراموش نکن سازندگان اصلی آن کاخ، بردگان قوم من بودند، و به وجود آورندگان آن همه نعمت اسیران بنی اسرائیل بودند، چگونه به استفاده از دسترنج قوم من بر من منت می‌نهی؟! این سه تفسیر در عین حال با هم منافاتی ندارد هر چند تفسیر اول از بعضی جهات روشنتر به نظر می‌رسد. ضمنا تعبیر به" من المرسلین" اشاره به این حقیقت است که من تنها رسول و فرستاده خدا نیستم، قبل از من نیز پیامبران بسیار آمده‌اند و من یکی از آنها هستم، و تو همه را فراموش کرده‌ای. ۱۶. موسی علیه‌السّلام بنی اسرائیل را تا زمان تحقق آزادی به شکیبایی دعوت می‌کند. قال موسی لقومه استعینوا بالله واصبروا ان الارض لله یورثها من یشآء من عباده والعـقبة للمتقین. موسی به قوم خود گفت: «از خدا یاری جویید، و استقامت پیشه کنید، که زمین از آن خداست، و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار می‌کند و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است! » ۴ - درخواست فرعونیانفرعونیان از موسی علیه السلام درخواست کردند در صورت برطرف شدن عذاب الهی در مورد آزادی بنی اسرائیل پیمان همکاری می بندند. ولما وقع علیهم الرجز قالوا یـموسی ادع لنا ربک بما عهد عندک لـئن کشفت عنا الرجز لنؤمنن لک ولنرسلن معک بنی اسرءیل. هنگامی که بلا بر آنها مسلط می‌شد، می‌گفتند: «ای موسی! از خدایت برای ما بخواه به عهدی که با تو کرده، رفتار کند! اگر این بلا را از ما مرتفع سازی، قطعا به تو ایمان می‌آوریم، و بنی اسرائیل را با تو خواهیم فرستاد! » در این آیات واکنشی را که فرعونیان در برابر بلاهای آموزنده و بیدار کننده پروردگار نشان دادند، بیان شده است، و از مجموع آنها استفاده می‌شود که آنان هنگامی که در چنگال بلا گرفتار می‌شدند- همانند همه تبهکاران- موقتا از خواب غفلت بیدار می‌گشتند، و به دست و پا می‌افتادند و از موسی ع می‌خواستند که دست به دعا بردارد و نجات آنها را از خدا بخواهد اما همین که طوفان بلا و امواج حوادث فرو می‌نشست، همه چیز را فراموش کرده به حال اول باز می‌گشتند. در آیه نخست می‌خوانیم" هنگامی که بلا بر آنها مسلط می‌شد، می‌گفتند‌ای موسی، برای ما از خدایت بخواه تا به عهدی که با تو کرده است وفا کند، و دعایت را در حق ما مستجاب نماید" (و لما وقع علیهم الرجز قالوا یا موسی ادع لنا ربک بما عهد عندک). اگر تو این بلا را از ما برطرف سازی، سوگند یاد می‌کنیم که قطعا هم خودمان به تو ایمان خواهیم آورد و هم بنی اسرائیل را آزاد ساخته و با تو می‌فرستیم ۵ - زمینه‌های آزادی بنی اسرائیل۵.۱ - استمداداستمداد از خدا، زمینه ساز آزادی بنی اسرائیل گشت. قال موسی لقومه استعینوا بالله واصبروا ان الارض لله یورثها من یشآء من عباده.. موسی به قوم خود گفت: «از خدا یاری جویید، و استقامت پیشه کنید، که زمین از آن خداست، و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار می‌کند و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است! » ۵.۲ - صبرصبر، زمینه ساز آزادی بنی اسرائیل از ستم فرعونیان بود. قال موسی لقومه استعینوا بالله واصبروا ان الارض لله یورثها من یشآء من عباده.. موسی به قوم خود گفت: «از خدا یاری جویید، و استقامت پیشه کنید، که زمین از آن خداست، و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، واگذار می‌کند و سرانجام (نیک) برای پرهیزکاران است! » واورثنا القوم الذین کانوا یستضعفون مشـرق الارض ومغـربها التی بـرکنا فیها وتمت کلمت ربک الحسنی علی بنی اسرءیل بما صبروا ودمرنا ما کان یصنع فرعون وقومه وما کانوا یعرشون. و مشرقها و مغربهای پر برکت زمین را به آن قوم به ضعف کشانده شده (زیر زنجیر ظلم و ستم)، واگذار کردیم و وعده نیک پروردگارت بر بنی اسرائیل، بخاطر صبر و استقامتی که به خرج دادند، تحقق یافت و آنچه فرعون و فرعونیان (از کاخهای مجلل) می‌ساختند، و آنچه از باغهای داربست دار فراهم ساخته بودند، در هم کوبیدیم ۶ - منشا آزادی بنی اسرائیلاراده الهی برای تحقق حاکمیت بنی اسرائیل و نجات آنان از فرعونیان تعلق گرفت. ان فرعون علا فی الارض وجعل اهلها شیعا یستضعف طـائفة منهم یذبح ابناءهم ویستحی نساءهم انه کان من المفسدین• ونرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض ونجعلهم ائمة ونجعلهم الورثین• ونمکن لهم فی الارض ونری فرعون وهـمـن وجنودهما منهم ما کانوا یحذرون. فرعون در زمین برتری جویی کرد، و اهل آن را به گروه‌های مختلفی تقسیم نمود گروهی را به ضعف و ناتوانی می‌کشاند، پسرانشان را سر می‌برید و زنانشان را (برای کنیزی و خدمت) زنده نگه می‌داشت او به یقین از مفسدان بود! ۷ - پانویس۸ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۲۹۶، برگرفته از مقاله «آزادی بنی اسرائیل». |